Miesiączki
Zaburzenia miesiączkowania pojawiają się zwykle na kilka lat przed wystąpieniem menopauzy. Często cykl ulega skróceniu i po 40 roku życia wiele kobiet ma cykle 21- lub nawet 18-dniowe, które mogą wydłużać się do 2 lub 3 miesięcy przed zaprzestaniem miesiączkowania. Uderzenia gorąca często występują w czasie miesiączki – wówczas stężenia krążących estrogenów są najniższe. U kobiet, które zaprzestają stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych w tym wieku, często występują uderzenia gorąca, wyzwalane raczej przez spadek stężenia estrogenów niż przez stale niskie stężenie tych hormonów.
Uderzenia gorąca i pocenie się
Nasilenie tych objawów występuje w ciągu kilku lat od zaprzestania miesiączkowania. Mogą one wywoływać zakłopotanie pacjentki i zaburzać sen, lecz poza tym nie dają innych następstw. Niepokój może nasilać te objawy; nasze badanie z zastosowaniem estrogenów lub placebo (podwójnie ślepa próba) wykazało wysoki stopień odpowiedzi na placebo w ciągu pierwszego miesiąca leczenia.
Jednakże placebo tylko częściowo łagodziło uderzenia gorąca, podczas gdy estrogeny usuwały je. Inni badacze potwierdzają ten wysoki stopień odpowiedzi na placebo. Inne leki, takie jak klonidyna, nie powodowały poprawy znacząco większej niż placebo w pierwszej części badania. Badanie nasze wykazało także wysoką częstość nawrotów uderzeń gorąca w drugiej części badania, po odstawieniu estrogenów.
Uderzenia gorąca mogą nasilać się w czasie upału. Odstawienie leczenia estrogenami może być trudne i wymaga stopniowego zmniejszania dawki, z utrzymaniem stosowania progestagenów aż do końca leczenia.
Uderzenia gorąca są skojarzone z uogólnionym pobudzeniem układu współczulnego z rozszerzeniem naczyń krwionośnych w obrębie twarzy, karku i rąk. Wzrostowi temperatury skóry towarzyszy spadek temperatury wewnętrznej organizmu, co występuje u kobiet z nieuszkodzonym podwzgórzem w następstwie odstawienia estrogenów. Dochodzi do wzrostu wydzielania LH i uwolnienia beta-endorfin. Uderzenia gorąca leczono hipnozą, a ostatnie szwedzkie badanie dotyczące 142 kobiet w okresie menopauzy wykazało zmniejszenie częstości uderzeń gorąca dzięki ćwiczeniom fizycznym. Jednakże często przydatne jest krótkotrwałe leczenie estrogenami dla zniesienia uderzeń gorąca w szczególnych sytuacjach, np. w czasie ślubu w rodzinie czy wakacji za granicą. Wiele kobiet, które nie chcą stosować przewlekłej terapii hormonalnej, bojąc się uzależnienia od leków, jest wdzięcznych za okresową poprawę snu i zmniejszenie niepokoju dzięki usunięciu uderzeń gorąca krótkotrwałym stosowaniem estrogenu.
Depresja
Badania populacyjne prowadzone u kobiet w Dundee wykazały nasilenie łagodnej depresji i lęku tuż przed menopauzą. Jednakże na podstawie przeglądu literatury Jenkins i Clare stwierdzili, że prawdziwa depresja nie jest częstsza w tym wieku. Bez wątpienia depresja jest częstsza u kobiet niż u mężczyzn, ale może to być spowodowane głównie czynnikami społecznymi, takimi jak psychologiczne napięcia związane z rodzeniem dzieci, brak pieniędzy, brak interesującej, dobrze płatnej pracy. Wnikliwe badanie dotyczące populacji 408 kobiet w okresie menopauzy prowadzone w Glasgow wykazało, że stres psychologiczny był bezpośrednio związany z niepomyślnymi wydarzeniami życiowymi, zwłaszcza ze śmiercią bliskiej osoby.
Z drugiej strony niektórzy donoszą o skutecznym leczeniu depresji dużymi dawkami estrogenów, choć należy poddać w wątpliwość bezpieczeństwo stosowania bardzo dużych dawek. U kobiet, u których występuje depresja i utrata popędu płciowego po chirurgicznym usunięciu jajników, niezwykle skuteczne jest stosowanie implantów estrogenowo-androgenowych, jednakże kobiety często uzależniają się od tego leczenia, a duża część skutków może wynikać z działania testosteronu.
Montgomery i wsp. próbowali obniżyć liczbę punktów depresji mierzonej wg skali Kellnera i Sheffielda za pomocą stosowania implantów estradiolu/testosteronu i placebo. Stwierdzili oni, że kobiety po menopauzie reagowały lepiej na placebo, podczas gdy u kobiet w okresie perimenopauzy występowała znaczna poprawa po zastosowaniu estrogenów. Grupa ta wykazała także skuteczność nieowulacyjnych dawek estrogenów w leczeniu depresji przedmiesiączkowej. Moje własne badanie, prowadzone w praktyce lekarza rodzinnego (z zastosowaniem podwójnie ślepej próby), dotyczące 55 kobiet nie wykazało istotnych różnic pomiędzy stosowaniem estrogenów i placebo w leczeniu depresyjnych pacjentek w ciągu 6 miesięcy. Jednakże stosowany estrogen (siarczan estronu) nie był tak silny, jak implanty estradiolu.
Podsumowując należy stwierdzić, że depresja w okresie menopauzy jest wywołana wieloma czynnikami i niezbędna jest ocena wpływu środowiska społecznego i kulturowego na jej wystąpienie. Konieczne jest przeprowadzenie oceny nasilenia depresji, być może z zastosowaniem uznanych kwestionariuszy (np. takich jak Beck Inventory), a pacjentki ze skłonnościami samobójczymi wymagają skierowania do ośrodka specjalistycznego. Nie do przecenienia jest pomoc życzliwej pielęgniarki w znalezieniu ukrytych przyczyn depresji, takich jak nie dający satysfakcji związek małżeński czy problemy z dziećmi. Pacjentki w okresie perimenopauzy lepiej reagują na leczenie estrogenami niż pacjentki po menopauzie, co może być spowodowane dużymi wahaniami stężeń hormonów w tym okresie.